Archikatedra jest jednym z największych kościołów w Lublinie i najcenniejszym kościołem barokowym na terenie miasta. W XVI w. Andrzej Tęczyński sprowadził do Lublina zakon jezuitów. Na ziemiach należących do niego powstał kościół, ufundowany przez Bernarda Maciejowskiego. Budowę rozpoczęto w 1586 według projektów Jana Marii Bernardoniego i Józefa Bricca. Ukończono ją w 1625. Świątynia została zbudowana w stylu barokowym z elementami renesansowymi. Jezuici postanowili wybudować kompleks budynków dla szkoły i nowego kolegium. Budynki usytuowane były wzdłuż ulicy Jezuickiej oraz wokół dzisiejszego placu Katedralnego. Stykały się z gmachem katedry, przez co wewnątrz utworzył się dziedziniec. Całość wkomponowana była w mury obronne, przez co okna katedry musiały znajdować się powyżej linii murów z powodów bezpieczeństwa. W tym okresie była to świątynia jednonawowa z ołtarzami bocznymi. W 1752 roku, po tragicznym pożarze, kościół został odbudowany w stylu barokowym. W 1757 wnętrze świątyni pokryto iluzjonistycznymi freskami przez nadwornego malarza Augusta III Sasa, Józefa Meyera. Po kasacie zakonu w 1773 w wyniku utworzenia Komisji Edukacji Narodowej jezuici utracili kościół i klasztor. Budynki przejęli ojcowie trynitarze. Nie mieli oni jednak pieniędzy na utrzymanie świątyni, przez co kościół oraz dawne zabudowanie kolegium popadały w ruinę. Spowodowało to że w 1797 roku świątynia pełniła funkcję magazynu na zboże. Sytuacja kościoła poprawiła się gdy w 1805 utworzono diecezję lubelską. Na jej siedzibę wybrano właśnie dawny kościół jezuitów. W 1815 wyburzono część gmachów dawnego kolegium jezuickiego. Furtę klasztorną, która już w 1627 została podwyższona i na której umieszczono dzwony, przebudowano w stylu neogotyckim i nazwano Wieżą Trynitarską. W 1821 Antonio Corazzi zaprojektował nową fasadę, utrzymaną w stylu klasycystycznym. Przed wejściem do świątyni umieścił sześciokolumnowy portyk z balkonem. Kolejna przebudowa nastąpiła w 1878. Odnowiono wtedy wnętrze kościoła, a sześciokolumnowy portyk zmieniono na czterokolumnowy, balkon zaś zastąpiono frontonem. W wyniku II wojny światowej zarówno katedra jak i przylegające do niej budynki mocno ucierpiały. Z inicjatywy ówczesnego biskupa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego, katedrę odbudowano, jednak powrócono do projektu Corazziego z sześciokolumnowym portykiem i balkonem., zaś na początku XXI wieku rozpoczęto renowację wnętrza archikatedry. Wnętrze naw pokryte jest freskami, zaś w prezbiterium znajduje się XVII w. ołtarz wykonany z czarnej gruszki libańskiej, odrestaurowany w oryginalnym hebanowym kolorze, znajdują się w nim złote rzeźby świętych oraz wiszą dwa barokowe obrazy Franciszka Lekszyckiego. W kaplicach bocznych oprócz fresków znajdują się figury świętych oraz obrazy. W ołtarzu bocznym przy lewej nawie wisi obraz Matki Boskiej Płaczącej. 3 lipca 1949 obraz płakał krwawymi łzami, które zostały zebrane i umieszczone w jednym z kamieni w koronie Maryi. W kaplicy Najświętszego Sakramentu znajduje się cudowny Krzyż Trybunalski, znajdujący się pierwotnie w kościele św. Michała Archanioła. W Zakrystii Akustycznej oraz w sąsiednim skarbcu eksponowane są cenne zbiory przedmiotów liturgicznych. W archikatedrze znajduje się wiele przedmiotów przeniesionych do niej w XIX w. z kościoła św. Michała. Otwarte dla turystów są także krypty, w których leżą zmarli biskupi lubelscy. W Wieży Trynitarskiej znajduje się Muzeum Archidiecezjalne. Są tam przedmioty użytku religijnego, obrazy, ikony, rzeźby, tkaniny, sarkofagi, instrumenty muzyczne, lichtarze, portret trumienne oraz inne zabytkowe sprzęty. W związku z tym, że Wieża to dzwonnica lubelskiej archikatedry, można obejrzeć 4 dzwony, m.in. Michała, przeniesionego z fary lubelskiej oraz największy lubelski dzwon, Marię, która dzwoni w wyjątkowe uroczystości.